بنیاد فرهنگی البرز در طول بیش از نیم قرن از عمر خود، صرفاً در بخش اهدای جوایز علمی به نخبگان کشور فعالیت می‌نماید و در طول این سنوات، بیش از چندین هزار نفر از برترین های کشور را مورد تقدیر و تشویق قرار داده است. به مناسبت ۲۷ اسفند و به بهانه پنجاه و نهمین سالروز تاسیس بنیاد فرهنگی البرز، ذیلاً به معرفی اجمالی بنیاد، واقف و اهداف و اقدامات آن اشاره می‌گردد.

در ایران‌زمین از دیرباز زنان و مردان نیکوکار و فرهیخته‌ای وجود داشته‌اند ـ و هنوز وجود دارند ـ که داشته‌ها و اموال خود را بی‌دریغ و به تعبیر قرآن «سرّاً و علانیه» انفاق و صرف خدمت به هم‌نوعان خویش کرده‌اند. خدمات این‌گونه افراد که همچون «صدقه جاریه» تا نسل‌ها ادامه می‌یابد معمولاً طیف وسیعی از امور خیرخواهانه اعمّ از احداث بناهای عام‌المنفعه، اطعام مساکین، کمک به درمان بیماران، رهانیدن اسیران و زندانیان از بند، و نیز خدمات فرهنگی و علمی را شامل می‌شود. در این میان اندک‌ شمارند کسانی که توجه ویژه‌ای بر خدمات علمی، فرهنگی جاری و مستمر داشته باشند که از جمله در عصر ما باید از شادروان حسینعلی البرز مؤسس بنیاد فرهنگی البرز نام برد که خدمات آنان همچنان ادامه دارد.

حسینعلی البرز تا سال ۱۳۴۲ به‌طور پراکنده به امور خیریه می‌پرداخت. در آن سال تصمیم گرفت به زیارت حج برود و مقدمات کار را هم فراهم کرده بود تا اینکه موقع حرکت فرا رسید و اتفاقی روی داد که وی را از سفر بازداشت. او برای رئیس دفتر خود طهمورث فقیه نصیری که کتاب «چهره ماندگار وقف» را به پاس خدمات البرز تألیف کرده، گفته است در شبی که فردای آن می‌بایست عازم مکه شود دچار تبی سخت و جانسوز می‌شود که حتی رمق ناله کردن هم برای او باقی نمی‌گذارد. در این حال به عالم خلسه فرو می‌رود و در آن حالت می‌بیند مردی روحانی بر بالینش حاضر شده و می‌گوید: «اگر می‌خواهی از این تب سوزان جان به در بری فعلاً از سفر به مکه منصرف شو. حَجَّت قبول! بیا هزینه سفر و اندوخته‌ات را در مکانی متمرکز و وقف آموزش فرزندان وطنت کن تا زنده بمانی و رستگار شوی (فقیه نصیری، ۱۶۲). این واقعه البرز را تکان داد و سبب شد از سفر حج منصرف شود و پس از مشورت و همفکری با عده‌ای صاحب‌نظر و نیز نظرخواهی از سه دخترش آن پیشنهاد را عملی سازد: « … تصمیم گرفتم حاصل زحمات و اندوخته چندین ساله خود را وقف اشاعه فرهنگ کنم و آن را در بنیادی متمرکز سازم … با کمک دوستان اساسنامه‌ای تنظیم کردم و بنیاد فرهنگی ح.ع.البرز را به شماره ۶۲۲ در ۲۷ اسفند ۱۳۴۲ به ثبت رساندم» (فقیه نصیری، ۱۶۳).

اقدام ماندگار مرحوم البرز، تأسیس این بنیاد از طریق وقف تمام اموال خود بود؛ بطوریکه او حتی خانه شخصی خود را نیز فروخت و مبلغ آن را به مجموع دارایی‌های بنیاد افزود و در یکی از اتاق‌های هتل ایرانشهر (که آن هتل هم ارث او به دخترانش بود و آنها نیز به تبعیت از پدر، این هتل را به بنیاد اهداء نموده بودند)، زندگی کرد. البرز علیرغم بیماری و منع پزشکان از هرگونه فعالیت، مسئولیت مدیرعاملی بنیاد را با اشتیاق به عهده گرفت و در عین حال مادام‌العمر خود را از دریافت هرگونه حقوق و پاداش و مزایا بابت مدیریت در بنیاد محروم کرد و به عبارتی، علاوه بر وقف تمامی اموال خود، وجود خود را نیز وقف نمود. این در حالیست که او با وصیت مبنی بر واگذاری پیکر خود برای کالبد شکافی به دانشگاه علوم پزشکی تهران، حتی از وقف کالبد خود نیز غافل نشد.

با وقوع انقلاب اسلامی بنیاد فرهنگی البرز وارد مرحله جدیدی شد و نقطه عطفی در آن به وجود آمد. بنیاد البرز مؤسسه‌ای کاملاً غیرانتفاعی و خیریه بود که حسینعلی البرز حتی خودش را از هرگونه انتفاع از آن محروم ساخته بود. آن زمان خودش به علت جراحی معده در دوره نقاهت به سر می‌برد. با این حال با تصمیمی خالصانه دست به کاری شگفت زد و نامه‌ای به امام خمینی نوشت و با اعلام اینکه بنیاد فرهنگی البرز موقوفه است و او به خاطر بیماری و عمل جراحی قادر به ادامه تولیت آن نیست با واگذاری تولیت به امام از ایشان خواست: «مقرر فرمایید کمیسیونی از شخصیت‌های ذی‌صلاح به اساسنامه، وقف‌نامه، آیین‌نامه‌ها، بیلان سالانه و دفاتر پلمپ شده بنیاد … رسیدگی نموده و نتیجه را به عرض برسانند …» امام نیز با درخواست البرز موافقت نمود و ذیل آن چنین نوشت: «بسمه تعالی، حضرات آقایان هیئت امنای اوقاف. هیئتی برای رسیدگی و عمل به مندرجات وقف‌نامه مذکور در این ورقه معین بنمایند. معلوم است این هیئت مرکب از امنا و معتمدین و یک نفر روحانی مورد اعتماد خواهد بود. والسلام. روح‌الله الموسوی الخمینی».

پیرو واگذاری تولیت این موقوفه از سوی واقف به امام راحل(ره) و باتوجه به دستور آن حضرت، این بنیاد تا به امروز تحت نظارت هیئت امنایی سازمان اوقاف و امور خیریه، صرفا از محل درآمد رقبات خود و در راستای عمل به نیات مترقی واقف از طریق اعطای جایزه به تشویق جوانان به تحصیل علم و تجلیل از مقام علم و عالم فعالیت می‌نماید.

شایان ذکر است که در اساسنامه بنیاد که هدف اصلی آن «تشویق و تجلیل از دانشمندان و نخبگان علمی کشور در تمامی سطوح از طریق اعطای جایزه بنیاد البرز» اعلام شده حوزه وظایف آن در امور زیر منحصر شده است:

ـ اعطای جوایز حسن تحصیل به دانش‌آموزان و دانشجویان

ـ اعطای جوایز به دانشمندان و پژوهندگان و مخترعین

مرحوم البرز ضمن عضویت در اولین هیئت امنای دانشگاه شریف، تمام تلاش خود را در حمایت از نخبگان ایرانی در تمامی سطوح از طریق ابداع و اعطای وام شرافتی (بدون ضامن و بهره) به دانشجویان و در سالهای بعد اعطای وام اشتغال به کار به فارغ التحصیلان دانشگاهی و همچنین ابتکار و اهدای جایزه البرز به عنوان جایزه نوبل ایرانی به برترین های علمی کشور به کار بست.

برخی از ویژگی‌های انحصاری جایزه البرز در مقایسه با جوایز متعدد حال حاضر کشور عبارتند از:

• با سابقه ترین جایزه علمی کشور (بیش از نیم قرن قدمت)
• تنها جایزه علمی بر مبنای سنت حسنه وقف
• استقلال هویت و عدم وابستگی مادی به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی
• تنها جایزه غیردولتی؛ بدون تحمیل هزینه‌ای برای حضور شرکت کنندگان
• قابلیت معرفی در تراز جوایز علمی معتبر جهان (بر اساس چشم انداز ترسیمی از سوی واقف)

امروزه جامعه ما بیش از هر زمان دیگر نیاز به ترویج ایده و اندیشه زنده‌یاد البرز دارد تا همانند ایشان، خیّرین و واقفین در مسیر پیشرفت علمی مشارکت فعال تری داشته باشند تا از این رهگذر، شاهد شکوفایی هر چه بیشتر استعداد نخبگان علمی کشور و اعتلای نام ایران عزیزمان باشیم.

روان زنده یاد حسینعلی البرز شاد باد که به حق می‌توان او را یکی از عاملان به این حکمت جاویدان قرآنی دانست که می‌فرماید: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا» (کهف: ۴۶).

در پایان به عنوان مدیرعامل بنیاد فرهنگی البرز بر خود وظیفه می‌دانم در پنجاه و نهمین سالروز تاسیس بنیاد فرهنگی البرز، یاد و خاطره اولین مدیرعامل این بنیاد، واقف نیک‌سرشت مرحوم حسینعلی البرز را که با نیتی شریف، این بنیاد را بنیان نهاد، گرامی بدارم. همچنین از سازمان اوقاف و امور خیریه، بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مرکز خدمات حوزه‌های علمیه کشور که یاری گر این بنیاد در فرایند جایزه البرز هستند، تقدیر و تشکر می‌نمایم. و در ادامه مراتب سپاس خود را نثار خانواده مرحوم البرز می‌نمایم که امیدوارم اجرای امینانه نیات واقف، مورد تأیید و رضایت ایشان باشد و در خاتمه با ذکر جمله ای از بنیانگذار بنیاد فرهنگی البرز، این نوشتار را خاتمه می دهم:

«نه میراث از پدرم بود و نه تجارت نامشروع می‌نمودم؛ و نه صاحب مقام و مملکتی بودم که دست‌درازی به بیت المال ملّت بنمایم: و نه وابستگی و قرابتی با هزار فامیل داشتم که از قِبَل آن، سرمایه‌ای بیندوزم. آنچه را که از ملّت به دست آورده بودم، سرانجام به طریقی دیگر به ملّت بازگردانیده‌ام.»